O myśleniu magicznym. Czy myślenie magiczne jest czymś naturalnym czy właściwym tylko ludom pierwotnym, dzieciom i chorym na schizofrenię?

Co to jest myślenie magiczne? To sposób myślenia właściwy dzieciom (np. kiedy raptem “muszą” chodzić tylko po miejscach łączenia płyt chodnikowych). Albo dorosłym, którzy myślą nie tyle logicznie, co… prelogicznie (zanim powstała nauka). Jak dzieci, ludzie pierwotni lub, w skrajnych przypadkach,  osoby cierpiące na schizofrenię. W myśleniu magicznym nie ma bowiem związku między przyczyną skutkiem. Na przykład?

To, że moim pamiętnikiem od jutra będzie brulion w dwanaście żurawi – nie znaczy, że znajdą się w nim zapiski szczęśliwe, choć wierzę, że żuraw to symbol szczęścia.

I przyjaciele wtenczas pomogli rozmowie
I do pieśni rzucali mi słowo po słowie:
Jak bajeczne żurawie, na dzikim ostrowie
Nad zaklętym pałacem przelatując wiosną

A. Mickiewicz

Kto na Święta Zielone, dal kusząc, rwie kwiaty –
Mówią o nim: Deszcz zrywa! – że niby to właśnie
W ślad za kwiatem – wszemrany w pijanych wód baśnie
Deszcz nadbiegnie – wesoły, kropliście skrzydlaty

B. Leśmian

Myślenie magiczne: egocentryzm i plastyczna wyobraźnia

Według ekspertów człowiek myślący magicznie – czyli mający zaburzenia myślenia – odznacza się pewnym egocentryzmem i plastyczną wyobraźnią. Wiele “znaków” odnosi bowiem wyłącznie do siebie – tworząc z nich niezwykłe obrazy i historie.

Brulion w żurawie na okładce nie przypadkiem wybrałam na swój dziennik. Mimo że mam świadomość, że fakt nie będzie miał wpływu na moje losy – uważam, że to bardzo ładny pomysł.

Sweter matki Teresy czy sweter furera Adolfa?

Który sweter włożyłabyś/włożyłbyś chętniej w chłodny wiosenny poranek? Sweter, w którym chodziła matka Teresa czy ten, który nosił furer Adolf? Jeśli myślenie magiczne jest Ci całkowite obce – byłoby Ci totalnie wszystko jedno.

Jeśli ktoś nie chciałby dotknąć nawet suchym badylem swetra, który nosił samobójca (A. Hitler popełnił samobójstwo 30 kwietnia 1945) – myśli magicznie i kropka. Myśli magicznie jak dziecko, człowiek pierwotny lub schizofrenik.

Analogicznie, wiara we wszelkie relikwie również stanowi przejaw myślenia magicznego. Jeśli ktoś chciałby mieć rzecz należącą do św. Franciszka z Asyżu,  matki Teresy lub Jana Pawła II – to myśli magicznie i kropka. Myśli jak dziecko, człowiek pierwotny lub schizofrenik.

Śmiem przypuszczać, że nie jestem jedyną osobą na tej sali, która myśli magicznie. Jak dziecko, człowiek pierwotny lub schizofrenik.

Prawa myślenia magicznego

Myślenie magiczne może opierać się na:

• prawie podobieństwa (podobne wywołuje, rodzi podobne, np. praktyki voo doo, ale i palenie zdjęć, rwanie karteczek z wypisanymi nieszczęściami, etc.),
• prawo styczności , prawo “zarażenia” (rzeczy dalej działają poprzez swoją historię, , przekazują swoje właściwości, nawet na odległość, np. palenie włosów wroga).

Dlatego radość na widok znalezionego szklanego serduszka – wynika z przeświadczenia, że to dobry znak (miłość, życie) . A wzdryganie się na widok potrąconej przez samochód wiewiórki – tylko poniekąd może wynikać z nieprzyjemnego widoku, bo w części wiązać się może również z tego, że to zły znak (cierpienie, śmierć).

Myślenie magiczne Wokulskiego i innych

Myślenia magicznego w literaturze jest moc. Najwięcej w dawnych baśniach. Ale i w różnej maści tworach staropolskich, romantycznych, jak i pozytywistycznych. Zarówno w Starej baśni jak i w Lalce. “Jeżeli klacz wygra na wyścigach, będzie to znakiem, że mnie panna Izabela pokocha” – myślał Stanisław Wokulski. Magicznie.

Krwawy zachód słońca – nie tylko w prozie – mógł znaczyć: ślub diabłów albo to, że czarownice jady smażą albo to, że właśnie człowiek żywot zakończył w śmiertelnym grzechu.

Proza i poezja przesycone są myśleniem magicznym. Zwłaszcza jeśli zaczniemy zwracać na nie uwagę. W pewnym sensie to literatura sprawia, że znaki, uznawane za wróżbę – znane są kolejnym pokoleniom.

Będziecie rwać kwiaty w Zielone Świątki? Słyszeliście o zwyczaju, który tego zakazuje, pod groźbą deszczu? Już 5 czerwca 2022 będzie można się przekonać czy to działa. Ciekawe tylko, co będzie jeśli ja nie zerwę ani kwiatka a moja córka urwie koniczynkę… Zacznie padać, czy nie?

*****

Heh, kto spróbuje się pilnować i przez jeden tydzień świadomie wyrzeknie się myślenia magicznego? Opierać się jedynie na logice? Kto spróbuje wybrać najbardziej zawołanego racjonalistę ze swego otoczenia i wymyśli parę ładnych sytuacji, w których nawet on postawił na myślenie magiczne?

To może okazać się ciekawe, bo – według psychologów – myślenie magiczne to norma, nawet  wśród zdrowych dorosłych osób żyjących w XXI wieku… I nawet psycholodzy zadają sobie pytanie, że skoro tak, to – w którym momencie można zatem mówić o patologii, zdziecinnieniu, alogiczności myślenia ludzkiego?

Źródła:

B. Prus: Lalka, A. Domańska: Królewska niedola, B. Leśmian: Napój cienisty. A. Mickiewicz: Pan Tadeusz, A. Kołodziejczyk: Myślenie i magia. Kontrowersje wokół normatywnego myślenia magicznego w dorosłości. “Psychologia Rozwojowa” t. 9, nr 5, 2004